Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciwko członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody( def. wg H. Sasał „Niebieskie karty. Przewodnik do procedury interwencji policji wobec przemocy w rodzinie).

I. Formy przemocy

Przemoc fizyczna: cechuje bezpośrednie działanie z użyciem siły, a rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie, czy inne obrażenia ciała, czasem przytrzymywanie, duszenie, szczypanie, policzkowanie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie                    w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie      w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy itp.

Przemoc psychiczna: prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu drugiej osoby - sprawca wykorzystuje tu znane mechanizmy psychologiczne, np. wyśmiewanie, poniżanie upokarzanie, zawstydzenie, narzucenie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi, stosowanie gróźb, szantażowanie itp. W efekcie u ofiar może wystąpić nerwowość, zaburzenia snu, bóle głowy stałe poczucie winy, strach a nawet depresja, która w rezultacie może doprowadzić do samobójstwa.

Przemoc seksualna:   wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, ośmieszanie zachowań seksualnych itp.

Przemoc ekonomiczna: jest pewną formą, która prowadzi do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy. Wyraża się np. w odbieraniu członkom rodziny zarobionych pieniędzy reny czy emerytur lub też w uniemożliwianiu im podjęcia pracy, aby uzależnić ich od siebie ( jeżeli np. sprawca dysponuje pieniędzmi), bądź nie dopuścić by się usamodzielnili ( wtedy ofiary mogą się uwolnić, uciec np. żona od męża alkoholika).  

Zaniedbywanie nie jest zaliczane do przemocy to jednak ma znaczny wpływ na     funkcjonowanie rodziny. Dotyka bowiem przede wszystkim dzieci jak i osób starszych i prowadzi do dysfunkcyjności rodziny. Ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka zarówno fizycznych jak i emocjonalnych niszczy go. Objawami tego zaniedbania jest głód, niedożywienie, które w rezultacie mogą doprowadzić do licznych chorób m.in., anemii. Taki brak zainteresowania nie może pozostać bez negatywnego wpływu na rozwój emocjonalny dziecka.

II. Cykl przemocy w rodzinie

Związki, w których mamy do czynienia z przemocą charakteryzuje pewien powtarzalny typ relacji, trzy fazy powtarzającego się cyklu. Ponieważ znacznie częściej (ok. dziesięciokrotnie) ofiarami przemocy domowej są kobiety, roli ofiary zwykło się konsekwentnie przypisywać rodzaj żeński. Jest on stosowany w poniżej opisanym cyklu (cyt. „Niebieska linia"). Podobnie oczywiście przebiega proces wzajemnych relacji w układzie, w którym ofiarą jest mężczyzna. Trudno jest w pełni oszacować skalę zjawiska po stronach, ponieważ poza lękiem przed zemstą sprawcy ma miejsce również poczucie wstydu, upokorzenia czy ośmieszenia (ostatnie częściej w przypadku mężczyzn).

1.  Faza narastania napięcia.

Partner jest w tej fazie napięty, poirytowany. Drobiazgi wywołująjego złość, często wszczyna awantury, zaczyna częściej pić, sięga po inne używki. Bywa, że poniża partnerkę, prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Przestaje panować nad gniewem. Druga strona stara się zaspokajać oczekiwania sprawcy, stara się go zadowalać, często przeprasza sprawcę. U ofiary mogą się pojawiać rożne dolegliwości fizyczne (bóle głowy, bezsenność, bóle żołądka itp.) jako przejaw rosnącego napięcia.. Niekiedy ofiara, podświadomie dążąca „żeby mieć to już za sobą" wywołuje awanturę.

2. Faza gwałtownej przemocy.

Sprawca wyładowuje się, staje się gwałtowny w reakcjach. Pretekstem eksplozji może stać się mało znaczący drobiazg. Ofiara stara się zrobić wszystko żeby złagodzić sytuację, agresja sprawcy narasta. Przemoc przyjmuje rożną postać: pobicie, obelgi, poniżenie itp. Po gwałtownym wybuchu agresji ofiara jest zazwyczaj w szoku, niekiedy wypiera zdarzenie. Jest przerażona, towarzyszy jej uczucie wstydu, staje się apatyczna, bezradna.

3.  Faza miodowego miesiąca

Po rozładowaniu agresji sprawca zaczyna żałować tego, co zrobił, bywa przestraszony konsekwencjami, obiecuje poprawę. Poszukuje jakiś uzasadnień swoich zachowań, przekonuje o tym, że w podobny sposób nigdy już się nie zachowa. Okazuje ciepło, czułość jest opiekuńczy . Miodowy miesiąc urzeczywistnia się w postaci kwiatów, prezentów, powrotu do klimatu towarzyszącego początkowi znajomości. Sprawca dużo rozmawia z ofiarą również o jego przeżyciach, spędzają ze sobą wiele czasu. Kontakty seksualne są częste i satysfakcjonujące. Ofiara zapomina o złych doznaniach, znów czuje się kochana i zakochana. Odczucie niezwykłej, intensywnej bliskości rozbudza nadzieję wręcz przekonanie o dobrej przyszłości. Ofiara jest bezkrytyczna, odbiera w tej fazie wrogo jakiekolwiek informacje z zewnątrz, które mogłyby zburzyć jej miodowy czas. Stopniowo napięcie znów zaczyna narastać. Przemoc ze strony sprawcy jest zazwyczaj w każdym kolejnym cyklu gwałtowniejsza, bardziej drastyczna

III. Zespół stresu pourazowego.

W wyniku doświadczania przemocy szczególnie fizycznej, której zresztą zazwyczaj towarzyszy przemoc psychiczna może dojść do utrwalenia pewnego charakterystycznego typu reakcji, utrudniających rzeczowy kontakt z ofiarą współpracę z otoczeniem zorientowanym na udzielenie pomocy. Jej zachowania są niekonsekwentne, energia życiowa ulokowana niemal całkowicie w polu przemocy. Pojawia się zjawisko wyuczonej bezradności. W 1980 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wprowadziło jednostkę chorobową - zespól stresu pourazowego PTSD (post-traumatic stress disorder). Rozpoznawany jest, gdy człowiek uczestniczy w zdarzeniu łączącym się z silnym zagrożeniem bądź śmiercią wywołującym intensywny lęk i poczucie bezradności.

Wyróżnia się trzy grupy symptomów składających się na PTSD:

Nawracanie polega na utrzymującym się odtwarzaniu traumatycznych zdarzeń na różne sposoby, odnawianie ich w świadomości w postaci: natrętnych obrazów, myśli i snów, niekiedy halucynacji, silnej fizjologicznej reakcji na bodźce przypominające rożne aspekty zdarzenia

Unikanie sprowadza się do utrzymującej się tendencji nie doświadczania wszelkich bodźców kojarzących się z traumą i odrętwienia emocjonalnego ujawniającego się w odcinaniu się od myśli, uczuć i czynności przypominających zdarzenie. Przejawem tego symptomu jest także niemożność przypomnienia sobie faktów, spadek chęci do działania, ograniczenie zainteresowań, poczucie obcości, obojętność wobec innych

Pobudzenie przejawia się w zachowaniach takich jak: trudność w zasypianiu, przerywany sen, irytacja, wybuchy gniewu, trudności w koncentracji, nadmierna czujność, wzmożona, ogólna reaktywność - nie występujące przed traumą.

Niektóre z reakcji psychicznych w następstwie traumy mogą być szczególnie wyraziste, niekoniecznie tworząc w pełni syndrom PTSD. Możemy spotkać się z objawami depersonalizacji i derealizacji. Pierwszy z nich polega na poczuciu zmiany osobowości, wątpliwości co do zdolności pełnego przeżywania uczuć, uczestniczenia w autentycznych kontaktach z ludźmi (,jestem sobą i obok siebie"). Drugi wiąże się z poczuciem nierzeczywistości, rozgrywające się wydarzenia wydają się nieprawdziwe („tak jakby w filmie"). W ramach zespołu stresu pourazowego wyodrębniono Syndrom Kobiety Bitej rozpoznawany wówczas, gdy w relacji (^kobiety i mężczyzny pojawiają się cykle przemocy takie jak niska samoocena, poczucie winy, lęk, podejrzliwość, depresja, utrata nadziei na znalezienie wyjścia z sytuacji (modelowy przykład wyuczonej bezradności).

Podstawowe reguły stosowane w sytuacjach kryzysowych tego typu to:

Ochrona polega na odizolowaniu sprawcy od ofiary, uporządkowaniu sytuacji, dostarczeniu informacji co do dalszych kroków. Działanie w pierwszej fazie wymaga wyraźnie dyrektywnego stylu, stanowczości, uważności na reakcje stron, wsparcia ofiary.

Pokierowanie jest fazą, w której osoby funkcjonujące w układzie przemocowym motywowane są różnymi środkami do podjęcia konkretnych działań. W fazie tej jeszcze bardzo żywe są emocje, stąd chęć do działania może być nieadekwatna do sytuacji. Ważne są umiejętności z zakresu skutecznego wpływu m.in. znajomość metod perswazji.

Łączenie sprowadza się do budowania nowych relacji w rodzinie, podtrzymywanie rozwijania jej „zdrowych" elementów, wykorzystywania struktur społecznych i instytucjonalnych w procesie zmiany.

IV. Style komunikacji w kontakcie z ofiara i sprawcą

Umiejętności interpersonalne mają w kontakcie z ofiarą i sprawcą przemocy zasadnicze znaczenie. Ich istotą jest wywieranie wpływu na inne osoby w celu zmiany ich zachowań i postaw. Jak mówić, żeby nas słuchano, jak skutecznie perswadować, jak negocjować - bo bardzo często w przypadku osób pozostających w polu przemocy negocjujemy, stosując zresztą rożne style negocjacyjne. Istotny wpływ na komunikację (porozumiewanie się) ma fakt, że zajmując się takim problemem jak przemoc, sami znajdujemy się pod jej wpływem -w polu oddziaływania przemocy.

W zależności od fazy, w jaki ej podejmujemy kontakt z ofiarą bądź sprawcą stosowane są trzy z wyodrębnionych stylów komunikacji. Miękko komunikujemy się z ofiarą, gdy wyraźnie nadal jest pod wpływem traumatycznych zdarzeń, bez względu na czas, który od nich upłynął. Styl twardy stosujemy konsekwentnie w kontakcie ze sprawcą. Rzeczowa komunikacja

psychicznym jak potencjalne ofiary przemocy seksualnej; w nieco niższym stopniu pracownicy oceniali prawdopodobieństwo przemocy seksualnej wobec osób niepełnosprawnych fizycznie (27,3%). Ponad połowa badanych, wskazywała na wyższe ryzyko narażenia na przemoc seksualną tych osób starszych, których członkowie rodzinny nadużywają alkoholu lub których rodziny funkcjonują w sposób patologiczny.